Wiara w teatr.

Po ostatniej „awanturze” w Teatrze Starym w Krakowie, kiedy to starsi ludzie (widzowie?) przerwali kontrowersyjną sztukę Jana Klaty „Do Damaszku” według Strindberga  – rzekomo w proteście przeciw nazbyt wulgarnym scenom (znakomity aktor Krzysztof Globisz musiał np. kopulować z dekoracją)  – natychmiast odezwały się głosy, że w rzeczywistości była to zaplanowana akcja samego reżysera obliczona na zyskanie rozgłosu.

Znając trochę wcześniejsze „dokonania” tego awangardowego (i mocno lewicującego) artysty, jak również filozofię sztuki współczesnej, której nic tak dobrze nie robi, jak jakiś skandal, najchętniej na tle religijnym lub obyczajowym  (szczególnie tam, gdzie talentu nie dostaje) – jestem nawet skłonna w to uwierzyć.

I przyznać muszę, że oglądając dostępne w Sieci zapisy wideo z tego wydarzenia, także odniosłam wrażenie, że chodzi tu raczej o starannie wyreżyserowany happening, niż spontaniczny protest jakichś „oburzonych”.

Zbytnio to wszystko schematyczne, grubymi nićmi szyte. Te wszystkie okrzyki „Hańba! Wstydźcie się!” I wyklaskiwanie protestujących – którzy ostatecznie musieli opuścić teatr – przez wyraźnie rozbawioną młodą publiczność, przy akompaniamencie okrzyków samego mistrza, który uprzejmie kazał owym staruszkom się „wynosić.” Zbyt to wszystko… teatralne.

Zupełnie, jakby reżyser chciał przez to powiedzieć swoim widzom: „Zobaczcie, „oni” tu są, pośród was i tuż za progiem! Ci, których oburza wszystko, co tylko zatrąca o seks lub religię. Oni nie rozumieją nowoczesności – i tylko czyhają, żeby odebrać wam waszą wolność! Wasze świątynie, to jest teatry… Strzeżcie się! Strzeżcie się!”

Ale możliwe jest również, że był to autentyczny gniew prawdziwych teatromanów przeciwko temu, co Klata zrobił z renomowanym Teatrem Starym w Krakowie. Tak twierdzi np. na portalu NaTemat.pl Kazimierz Kutz, którego trudno raczej podejrzewać o szczególnie „propisowskie” czy konserwatywne sympatie.

Jeśli to jednak prawda, to tym bardziej mi smutno. Bo to oznacza, że jest jeszcze u nas wielu ludzi, którzy – zupełnie, jak ci Sarmaci z XVIII-wiecznych anegdot, którzy, przybywszy do stolicy na spectaclum, chcieli szablami bronić czci więzionej na scenie dziewicy – nie rozumieją do końca umowności sztuki teatralnej, tego, że jest to tylko pewna konwencja.

(Na przykład: jeśli ktoś na scenie odtwarza postać kurtyzany, niekoniecznie oznacza to, że i w życiu prywatnym jest osobą niemoralną.)

Bo jak inaczej zrozumieć te okrzyki pod adresem Doroty Segdy – „byłaś siostrą Faustyną, teraz jesteś nikim!”?!

Aktor przecież nie ponosi odpowiedzialności za to, co reżyser kazał mu grać…

Jeśli o mnie chodzi, nie byłam „zgorszona”, gdy Artur Żmijewski (związany z „Krytyką Polityczną”) odwzorowywał na deskach teatru mszę świętą (w skali 1:1, można powiedzieć), próbując przedstawić ją tylko jako „spektakl”, całkowicie wyprany z sacrum.

To nie było obrazoburcze – choć zapewne autor życzyłby sobie inaczej:) – cieszyłam się nawet, że współczesna kultura (w dużym stopniu „wyjałowiona” przez poprawność polityczną) wciąż sięga do religii, jako do nigdy nie wyczerpanego źródła inspiracji. Nawet, jeśli głównie się z nią sprzecza.

Dla naszego coraz bardziej zlaicyzowanego świata jedynymi akceptowalnymi „świątyniami” stają się powoli teatry. Poniekąd zauważa to także Kutz w cytowanym przeze mnie tekście, stwierdzając, że utarło się, że w teatrze publiczność powinna „zachowywać się jak w kościele.”  (I, co z tego wynika, nie protestować, gdy jej coś nie odpowiada.)

Jeśli tak jest, to można powiedzieć, że przybytki Melpomeny powracają w ten sposób do swojej pierwotnej funkcji, ponieważ teatr w starożytnej Grecji narodził się właśnie z widowisk o charakterze religijnym.

Toteż nie oburzyła mnie nawet sztuka „Ofiara Wilgefortis” Teatru Wierszalin, którą wielu swego czasu uznało za bluźnierczą.

Po raz pierwszy ze średniowieczną chrześcijańską legendą o Wilgefortis zetknęłam się w książce Olgi Tokarczuk Dom dzienny, dom nocny, którą przeczytałam, gdy jeszcze byłam żarliwie wierzącą nastolatką.

I wówczas zauroczyła mnie ta opowieść o dziewczynie, która tak umiłowała Chrystusa, że – broniąc się przed narzuconym jej przez ojca małżeństwem – uprosiła Go, aby jej dał swoją twarz. Rozwścieczony ojciec, widząc brodatą córkę, uznał to za działanie szatana i kazał biedaczkę ukrzyżować („skoro On jest twoim kochankiem, to umrzesz tak, jak On!”).

Wydawało mi się to bardzo piękne, bo zawsze wierzyłam, że – jak przeczytałam ostatnio w pewnej książce – „człowiek staje się podobny do tego, na kogo patrzy z miłością.”

Poczułam się więc trochę zniesmaczona, czytając teraz np. w Wikipedii, jakoby legenda o Wilgefortis odwoływała się do mitów androgynicznych i mówiła po prostu o „przekraczaniu granic biologicznych między płciami.”

Doprawdy, nie rozumiem, dlaczego wszystko trzeba interpretować podług założeń ideologii gender. Dla niektórych być może ukrzyżowana kobieta z brodą oznacza jedynie, że „Chrystus była kobietą!” Dla mnie nie.

 

 

Zdjęcie przedstawia scenę ze spektaklu „Ofiara Wilgefortis” Teatru Wierszalin.

Ale mimo wszystko…przy całej  mojej tolerancji dla twórczych eksperymentów…chciałabym też wyznać nieśmiało, że ja wciąż wierzę w stary, dobry teatr.

Taki, jaki był dawniej – prawdziwą „świątynię sztuki i kultury”.  Miejsce, którego wyjątkowość podkreślano nawet szczególnym strojem. I zachowaniem.

Miejsce, gdzie nie tylko starano się „sportretować” wiernie otaczający nas świat (aby wysłuchać soczystych przekleństw, nie trzeba dziś koniecznie wydawać pieniędzy na bilet – wystarczy w tym celu po prostu wyjść na ulicę…) – ale i powiedzieć coś o tym, jaki POWINIEN on być.

Żeby i widz po wyjściu mógł poczuć się choć odrobinę lepszy (a nie GORSZY – „zgorszony”) niż był przedtem. Grecy nazywali taki stan duszy katharsis, oczyszczeniem.

Ja wiem, że potrzebne są i teatry awangardowe – ale wciąż potrzebujemy i takich miejsc, gdzie widz może usłyszeć Romea, który mówi do Julii wierszem Szekspira (pięknie przełożonym na polski przez Stanisława Barańczaka; notabene tego samego Barańczaka, który niedawno bronił rynsztokowego języka w ustach dyrektorki teatru…) zamiast rzucić jej niedbale: „Szprycha, ciągniesz druta?”

Od tego nikt katharsis nie przeżyje.

Burza wokół tęczy…

Muszę przyznać, że bardzo mi przykro i smutno, że moi rodacy znaleźli sobie kolejny pretekst, by się sprzeczać i kłócić – zupełnie, jakbyśmy nie dość jeszcze byli podzieleni…

Jest coś iście szatańskiego w tej obustronnej nienawiści między „lewicą” a „prawicą” w Polsce – zwłaszcza, jeśli się weźmie pod uwagę, że „diabeł”,diabolos, to właściwie „ten, który rozdziela.”

I to z jakiego powodu! Z powodu TĘCZY, pięknego, biblijnego symbolu pojednania Boga z Jego stworzeniem!

Tak więc jedni piszą, że ta (cytuję!) „pedalska tęcza” nie ma prawa stać – i to gdzie, przed kościołem Zbawiciela! – i że właściwie to dobrze, że jacyś „młodzi patrioci” (których ja bym nazwała po imieniu: chuliganami) po raz któryś ją podpalili…

Tym bym chciała tylko nieśmiało powiedzieć, że w średniowiecznej teologii sam krzyż bywał przyrównywany do tęczy – jako że podobnie jak ona „łączy” niebo z ziemią. I że ten element zdobniczy jeszcze dziś można znaleźć w niektórych starych kościołach.

Nie bardzo więc rozumiem, dlaczego akurat plac przed świątynią to miałoby być „nieodpowiednie” miejsce dla tęczy? Moim zdaniem ona tam pasuje, nawet bardziej, niż gdzie indziej.

Natomiast inni, może liczniejsi (a na pewno bardziej krzykliwi), mówią, że owszem, tęcza tam stała, stoi i ma stać, bośmy są państwo europejskie,TOLERANCYJNE, a nie jakiś tam Iran czy inny Afganistan…

Tym z kolei chciałabym szepnąć nieśmiało, że tęcza jest symbolem o wiele starszym, niż  ruch LGBT i jego żądania – że jest symbolem, że się tak wyrażę, ogólnoludzkim. I że nie wolno im się zachowywać tak, jak gdyby tęcza była już tylko i wyłącznie ich własnością. Takiemu „zawłaszczaniu” symboli ZAWSZE będę się sprzeciwiać.

 

Ale chociaż z wyżej wzmiankowanych powodów (jako że chciałabym, aby tęcza znów zaczęła ŁĄCZYĆ ludzi, zamiast ich dzielić) jestem gorącą zwolenniczką odnowienia tego znaku na Placu Zbawiciela – to jednak zastanawiam się, czy to naprawdę musi być wykonane z tak nietrwałych materiałów? W naszym klimacie, zimnym i wilgotnym, to chyba nie jest najlepszy pomysł? Trzeba ją chyba ciągle odnawiać, żeby zdobiła, zamiast szpecić?

I ciekawi mnie także, ile to do tej pory kosztowało?

Słownik wyrazów zapominanych: PRZYZWOITOŚĆ.

Temat ten wypłynął niejako „pobocznie” przy okazji dyskusji nad kilkoma ostatnimi notkami, ale uznałam, że warto jednak poświęcić mu osobną refleksję.

Mimo, że przyznać muszę, że nigdy nie byłam pewna, czy akurat ja jestem właściwą osobą, by o tym pisać. (Jak i o wielu innych rzeczach, zresztą).

Ale w świecie, gdzie największym autorytetem w sprawach religii cieszą się wojujący ateiści, a o tym, jak powinno wyglądać szczęście małżeńskie pouczają nas osoby zawodowo trudniące się nierządem – nawet żona byłego księdza, rozprawiająca o przyzwoitości, nie powinna chyba nikogo gorszyć? (Wiecie, co to znaczy „zgorszyć kogoś”? To sprawić, że ktoś stał się GORSZY, niż był przedtem…)

Pewien mój Przyjaciel napisał do mnie: „… zwróciłem uwagę, że już samo słowo “przyzwoitość” przestało być używane, bo zaginęło wraz z inteligencją – dziś już nikt nie czuje się inteligentem – to słowo wymarło. A wraz z inteligencją wymarła także przyzwoitość.”

Odparłam na to, że ja, owszem, nadal czuję się „inteligentką.” A wiecie, kto to jest „inteligent”? To człowiek, który kupuje książki nawet wtedy, gdy brakuje mu pieniędzy na chleb…:)

Jednak  mnie także zastanawia sama ewolucja słowa „przyzwoitość.”

Przy okazji niedawnej śmierci Pana Premiera Tadeusza Mazowieckiego zwróciłam uwagę na fakt, że w komentarzach ciągle przewijało się zdanie: „to był po prostu przyzwoity człowiek!”

A przecież jeszcze nie tak dawno słowo „przyzwoity” oznaczało zaledwie „dość dobry, wystarczający” –  mówiło się np. „jedzenie na wczasach mieliśmy całkiem przyzwoite.”

Jak się więc stało, że to, co dawniej oznaczało po prostu „odpowiednie, takie jak należy” („Ubierz się przyzwoicie!” – upominała na przykład matka córkę:)), wyrosło nagle na największy możliwy komplement? (Choć czasami bywa też mylone z pruderią, fałszem czy zakłamaniem…)

Długo o tym myślałam (bo ja lubię sobie czasem tak porozmyślać o rzeczach zupełnie nikomu do niczego niepotrzebnych:)) – i doszłam do wniosku, że to może dlatego, że żyjemy obecnie w strasznie NIEPRZYZWOITYCH czasach.

I nie, nie chodzi mi wcale o to, że ludzie teraz grzeszą znacząco więcej, niż kiedyś, bo sądzę, że zawsze grzeszyli tak samo. Jako historyczka mam w ogóle poważne wątpliwości, czy te „stare, dobre czasy” (tak wychwalane przez konserwatystów) w ogóle kiedykolwiek istniały.

Różnica jednak polega na tym, że dzisiaj ludzie coraz częściej są DUMNI z tego, czego dawniej się wstydzili lub przynajmniej ukrywali. Jak na przykład aborcja lub zdrada. (Ja już jestem w tym wieku, że pamiętam jeszcze pewnego celebrytę – notabene, zmarł na AIDS, co powinno niektórym dać do myślenia – który się chwalił, że w swoim życiu miał 1000 kochanek…)

To mniej więcej tak, jak gdyby któryś z dostojników XVI-wiecznego, bardzo „zepsutego” Kościoła nagle wyszedł na ambonę i powiedział: „Ludzie, ponieważ ja, namiestnik Chrystusa, to czynię, to od dzisiaj to…to…i to nie będzie już grzechem! Przeciwnie, stanie się SAKRAMENTEM!” (Co ciekawe, tego żaden z nich nigdy nie uczynił…Zachowali więc widocznie jakieś resztki „przyzwoitości” właśnie.)

Nieprzyzwoita jest współczesna polityka. Machiavelli triumfuje. I nie, nie mam na myśli jedynie pana z wibratorem i świńskim ryjem. Ja się tylko dziwię, że temu panu w ogóle ktoś jeszcze w Sejmie podaje rękę, po tym, co wygadywał o wszystkich swoich dawnych przyjaciołach i promotorach. Jakie są gwarancje, że nie zrobi tego i z obecnymi, kiedy tylko przestaną mu być potrzebni?

Dziwię się Wandzie Nowickiej, że się znowu uroczo uśmiecha do tego pana, po tym, jak publicznie oświadczył, że „nie ma ochoty jej zgwałcić” – co wszystkie polskie feministki zgodnie uznały za wypowiedź seksistowską i absolutnie niedopuszczalną.

(Notabene wspominany tu już przeze mnie poseł Biedroń ma chyba jakiś specjalny immunitet na tego typu dwuznaczne wypowiedzi. Chciałabym usłyszeć reakcję profesoressy Środy na wyznania któregokolwiek z heteroseksualnych posłów, że marzy mu się, by jakaś posłanka „umyła mu plecy” albo że „musi ona przepracować swoje uprzedzenia do mężczyzn w sejmowej saunie.”)

Nieprzyzwoity jest ten cały „polityczny przemysł nagraniowy”, gdzie każdy podsłuchuje i nagrywa każdego, aby to w nagłej potrzebie wykorzystać przeciw niemu. Nieprzyzwoity był „agent Tomek” z całą swoją metodą kuszenia.Nieprzyzwoity był oczywiście poseł Hofman, prezentujący swe przyrodzenie kolegom w pijanym widzie – i nieprzyzwoicie zachowali się paparazzi, którzy to upublicznili… 

Nieprzyzwoicie wysokie są pensje urzędników OFE i NFZ- u, zwłaszcza w perspektywie tego, że podobno stale „brakuje” pieniędzy na emerytury czy na leczenie dzieci. Na nieprzyzwoitość zakrawają nawet protesty związkowców, o ile chodzi im tylko o własne uposażenia i przywileje. I tak dalej, i tak dalej.

Nieprzyzwoita staje się kultura (pamiętacie jeszcze tę krucjatę intelektualistów w obronie rzucającej mięsem Ewy Wójciak?) – i sztuka, która coraz bardziej staje się „sztuką skandalu” – i niczym więcej.  Wczoraj znowu widziałam jakiegoś, pożal się Boże, „artystę”, markującego stosunek ze średniowiecznym krucyfiksem. Krucyfiks, owszem, był zabytkowy i bardzo piękny – „artysta” zaś i jego performance – wprost przeciwnie. Ale nic więcej na ten temat nie napiszę, ażeby czemuś tak miałkiemu nie robić niepotrzebnej reklamy.

Na portalach internetowych bez żenady ogłaszają się ludzie, którzy chcą zlecić napisanie pracy magisterskiej (a nawet doktoratu) za pieniądze, kupić sobie dziecko, sprzedać swoje dziewictwo, zdradzić męża/ żonę… I nikt się już nawet za to nie rumieni – bo i niby za co?

I czy można się dziwić, że w takim klimacie zwykła, ludzka przyzwoitość – objawiająca się np. w tym, że nie porzuca się schorowanej żony po 25. latach małżeństwa – urasta do rangi niewyobrażalnego „bohaterstwa”?