Zastanawiałam się dość długo, czy w ogóle pisać o tym – tym bardziej, że ostatnie wydarzenia, w wyniku których sama zostałam uznana przez niektórych Czytelników za dość odrażające moralnie indywiduum, znacznie podkopały moją wiarę w sens wypowiadania się publicznie na jakikolwiek temat. Być może rzeczywiście jestem jednostką totalnie niewiarygodną w roli tzw. „obrończyni wartości.” Jakichkolwiek.
Nie byłam też do końca pewna, co nowego mogłabym tu napisać – oprócz tego, co zazwyczaj piszę w takich razach.
Że mianowice współczesna sztuka ŻYWI SIĘ skandalem. A jak można najłatwiej wywołać skandal w świecie,, który już dość dawno wyzbył się większości dawnych „tabu” (przede wszystkim obyczajowych), a z drugiej strony sam nałożył sobie, poprzez poprawność polityczną, pewne nowe ograniczenia (tak więc o niektórych zjawiskach po prostu „nie wypada” mówić inaczej, niż dobrze – i już)?
Ano, wiadomo, że „waląc ile wlezie” w religię, zwłaszcza zaś w tę jedną, z której człowiekowi nowoczesnemu szydzić nawet wypada – w katolicyzm – w te biedne, śmieszne „babcie z różańcami.”. Bo już sztuka wymierzona np. w wyznawców judaizmu mogłaby się spotkać (być może zresztą słusznie) z zarzutami o „antysemityzm” i „budzenie demonów przeszłości”; już nawet nie mówiąc o tym, co mogłoby spotkać twórcę, który pozwoliłby sobie na zbyt swobodne podejście do postaci proroka Mahometa…
Odwaga szydzenia z chrześcijaństwa mocno dziś staniała – cóż prostszego, niż wsadzić krzyż do menzurki z moczem? W większości krajów świata zupełnie nic za to nie grozi. Jest to zatem, śmiem twierdzić, odwaga małego Jasia, który jest z siebie strasznie dumny, ponieważ pomimo przestróg babci udało mu się narobić pod figurką…
Mnie jednak wychowano w przekonaniu, że należy szanować nie tylko swoje „świętości” (o ile ktoś je ma), ale takoż i cudze – i że to także wchodzi w skład szeroko pojętej „kultury.” Nie tylko osobistej. I mam wrażenie, że mówiłabym dokładnie to samo, gdybym była ateistką.
Moi Czytelnicy natomiast przywoływali w tym kontekście przykład filmu Martina Scorsese „Ostatnie kuszenie Chrystusa” (swego czasu też dość mocno oprotestowany) – wydaje mi się jednak, że pomiędzy tym filmem (który, poza prostym skandalizowaniem niósł też pewne przesłanie, zawarte w pytaniu: „Co by było, gdyby Jezus zamiast wzniosłej misji zbawiania świata wybrał zwykłe, ludzkie szczęście z Marią Magdaleną?”) a dzisiejszymi, coraz bardziej wulgarnymi prowokacjami istnieje jednak jakościowa różnica…
Te ostatnie znikają z naszej świadomości równie szybko, jak się pojawiły (kto dziś jeszcze pamięta, czego dotyczył poprzedni skandal?:)) – co jest dla mnie kolejnym dowodem na to, że nie chodzi tu wcale o odkrywanie jakichś głębokich prawd o świecie i człowieku (co zawsze powinno być celem sztuki, która pretenduje do miana „nieśmiertelnej”) – a JEDYNIE o wywołanie chwilowego oburzenia.
Warto tu może jeszcze raz przypomnieć wiekopomne wcześniejsze dokonania tego artysty, który stworzył m.in. performance polegający na topieniu „na żywo” żywych chomików (biedne zwierzątka…) – oraz inny, podobny, dokumentujący przy pomocy bardzo czułej aparatury dźwięki, wydawane przez kraba, poddawanego wiwisekcji… Panie i Panowie – czapki z głów!
Twórcze perypetie pana Garcii są zresztą ciekawym przykładem nieomal „sakralnej nietykalności”, jaką nasze zlaicyzowane społeczeństwa otaczają „wolność artystyczną.” Oto bowiem to, co uznano za niedopuszczalne z motywacji religijnych – dręczenie zwierząt (jak o tym świadczy choćby spór o ubój rytualny) – staje się nagle znów zupełnie do przyjęcia, jeśli tylko opatrzymy to etykietką z napisem „SZTUKA!”
Nie, nie, ja się nie czuję obrażona. Ani trochę. Myślę, że człowiek nie jest w stanie już BARDZIEJ „obrazić” Tego, który SAM dał się opluć i przybić do krzyża – niezależnie od tego, jak bardzo się stara. Wciąż jest to tylko ciąg dalszy tej samej historii, która trwa od wieków. Dlatego niezmiennie sądzę, że najlepszą możliwą reakcją na tego typu tanie prowokacje byłoby pełne godności (prze)milczenie.
Nie piszę też tego wszystkiego po to, by propagować „cenzurę” w jakiejkolwiek bądź postaci (może poza autocenzurą, którą niekiedy staram się sobie sama narzucić – nie zawsze, jak widać, skutecznie). Nie. Uważam jedynie, że czym innym jest cenzura, która jest (prawie zawsze) zinstytucjonalizowanym działaniem, zmierzającym do zablokowania pewnych treści, opartym o sankcje karne – a czym innym zwykłe prawo do protestu, które w państwie demokratycznym powinno przysługiwać wszystkim obywatelem – czy to w urzędzie, czy w galerii sztuki, na uczelni, w teatrze czy w kościele…
Choć, oczywiście, wolałabym, aby protestujący zawsze najpierw zapoznali się z tym, przeciw czemu protestują (bo z tym, niestety, różnie u nas bywa).
Nigdy jednak nie zdołam pojąć, dlaczego, kiedy grupa łysych młodzieńców mało uprzejmymi okrzykami przerwała wykład kontrowersyjnego prof Baumana we Wrocławiu, to wówczas red. Adam Michnik wraz z prof. Magdaleną Środą łkali unisono nad tym, że „Polsce zagraża faszyzm” – natomiast kiedy .młodzi, lewicowi aktywiści zakłócili wykład równie kontrowersyjnego księdza Pawła Bortkiewicza na temat gender (pod koniec zeszłego roku w Poznaniu), tańcząc na stole w damskich ciuszkach i wrzeszcząc „Zapraszamy do niszczenia rodziny!” – to nikt z wielkich tego świata już nie mówił o żadnym zagrożeniu demokracji?
Dla mnie zaś oba te incydenty są tylko wyrazem prawa do obywatelskiego protestu – albo też OBA w równiej mierze zasługiwałyby na potępienie…
Tymczasem samego siebie w straszeniu „postępowej opinii publicznej” protestem owych „moherowych babć” przeszedł chyba redaktor Henryk Martenka z „Angory”, pisząc, co następuje:
„Pod teatrami odbyły się nabożeństwa różańcowe i inne egzorcyzmy. Były one skutkiem fatwy, rzuconej przez poznańskiego biskupa [aczkolwiek „fatwa” to termin zaczerpnięty z innego systemu religijnego i dotyczy zgoła czegoś innego, niż publiczne modlitwy o nawrócenie grzeszników – ale któż by tam zważał na takowe niuanse –religion is religion, nieprawdaż, panie Redaktorze?]. Jutro kółka różańcowe mogą zebrać się przed uniwersytetem, synagogą czy księgarnią, bo ktoś poczuje się dotknięty religijnie, a biskup zagrozi zamieszkami…” – wieszczy nam wszystkim ponurą przyszłość wróż Martenka.
Oj, tak, panie redaktorze – aż strach się bać! Bo przecież „każdy światły człowiek wie” , że od modlitwy do zamieszek ulicznych (oraz palenia bibliotek i muzeów…) z reguły jest tylko jeden krok, a takie różańce w rękach staruszek to znacznie groźniejsza broń, niż kastety w rękach kiboli…
Zwykle chętnie czytuję felietony w „Angorze”, ale tym razem aż chciało mi się zawołać: „Znaj proporcją, mocium panie…”
Nie, nie, nie! Modlitwa naprawdę nie jest najgroźniejszym aktem terroryzmu, znanym ludzkości (i nigdy pozwolę aż do tego stopnia demonizować modlących się ludzi – mimo, że wiem, że i w nich mogą się czasami budzić złe emocje – co można było zaobserwować chociażby w niektórych relacjach z Krakowskiego Przedmieścia), choć może nie jest najlepiej, gdy przeradza się ona w instrument nacisku.
I właśnie dlatego zdecydowałam się opublikować ten post – ryzykując, że znowu oberwę od kogoś za to po głowie…Być może nawet od wszystkich zainteresowanych stron…