Najtrudniejsze fragmenty Biblii: „Rzeź niewiniątek.”

Kilka dni temu w Radiu Warszawa (jest to diecezjalne radio diecezji warszawsko-praskiej) wysłuchałam przejmującego słuchowiska o tym, jak to Herod, król Judei (który był już wówczas bardzo chory), wiercąc się nocą na łożu, zmaga się ze swoimi wewnętrznymi demonami, planując tzw. „rzeź niewiniątek” – wymordowanie wszystkich małych chłopców w Betlejem.

To niebanalne ujęcie popularnego „jasełkowego” tematu skłoniło mnie do napisania niniejszej refleksji.

Przede wszystkim, warto powiedzieć, że z Herodem jest pewien problem. Otóż wiadomo, że umarł on (najprawdopodobniej na raka żołądka) w 4 roku „przed narodzeniem Chrystusa”! Tak, tak – i stąd właśnie wiemy, że mnich Dionizy Mały, który w VI w. ustalił początek ery chrześcijańskiej, pomylił się o co najmniej kilka lat (dziś najczęściej mówi się o sześciu lub siedmiu – ponieważ z kolei wtedy urzędował w Syrii „Kwiryniusz”, wspominany przez równoległą relację św. Łukasza).

Dalej, krytycy zauważają, że inne (pozabiblijne) źródła historyczne z epoki, często bardzo nieprzychylne wobec polityki Heroda, nic nie wspominają o tym niechlubnym epizodzie z jego życia. Niektórzy z nich, jak np. mój dawny spowiednik, Tadeusz Bartoś (który  także twierdzi, nie wiem, na jakiej podstawie, że Jezus z całą pewnością nie urodził się w Betlejem. Ale on, jeśli można wierzyć w tej sprawie Terlikowskiemu, zasłynął także powiedzeniem, że ci, którzy jeszcze wierzą w zmartwychwstanie Chrystusa, są całkiem jak ci, którzy wierzą, że „Elvis żyje.” No, cóż – nie od dziś wiadomo, że neofici są zawsze najbardziej gorliwi…), że cała ta opowieść jest tylko nic nie znaczącą dziecinną bajeczką – że, mówiąc w pewnym żartobliwym uproszczeniu: „żadnego Heroda nigdy nie było, nie ma i nie potrzeba!”:)

Tym jednak chciałabym odpowiedzieć, że, przede wszystkim, w porównaniu z innymi zbrodniami tego króla, który okrutnie traktował nie tylko swoich żydowskich poddanych (nie był bowiem Żydem, lecz Idumejczykiem i nie cieszył się sympatią tych, nad którymi z woli Rzymu miał panować – mimo, że formalnie przeszedł na judaizm i rozpoczął budowę nowej Świątyni w Jerozolimie), ale nawet własną rodzinę (podejrzewano go, nie bez podstaw, o zabicie własnej żony i synów) – rozkaz zgładzenia paru dzieciaków (biorąc pod uwagę ówczesną wielkość Betlejem, „chłopców w wieku do lat dwóch” nie mogło być tam na pewno więcej, niż pięćdziesięciu…) – mógł się nie wydawać godny odnotowania.

Tym bardziej, że – trzeba to sobie jasno uświadomić – starożytność w ogóle nisko sobie ceniła małe dzieci, co w dużej mierze wynikało z ich wysokiej umieralności (dość przypomnieć, że na ziemiach dawnej Słowiańszczyzny „postrzyżyny” chłopca odbywały się dopiero, gdy ukończył on siódmy rok życia – wcześniej nie widziano nawet potrzeby, by nadawać dziecku oficjalnie imię, skoro nawet nie było wiadomo, czy przeżyje…)

Warto też dodać, że – teologicznie rzecz ujmując – autor Ewangelii nie miał żadnej potrzeby, aby zmyślić taką dziwną historię – śmierć niemowląt nie była koniecznym „znakiem” nadejścia Mesjasza według żadnego z pism prorockich.

Można też od razu zauważyć pewną „chronologiczną niekonsekwencję”, która występuje w katolickim kalendarzu liturgicznym – właściwie uroczystość  Objawienia Pańskiego (Trzech Króli) oraz „święto Świętych Młodzianków” (wspomnienie zamordowanych dzieci betlejemskich, obchodzone 28 grudnia) powinniśmy obchodzić PO uroczystości Ofiarowania Pańskiego (2 lutego), a nie przed nią!

A to dlatego, że Maryja i Józef zgodnie z prawem żydowskim przynieśli Dziecko do Świątyni „aby je przedstawić Panu” w 40 dni po narodzeniu – natomiast podróż „Mędrców ze Wschodu” (być może z terenów ówczesnej Persji, dzisiejszego Iranu – tamtejsi władcy byli również kapłanami, nazywanymi po grecku „magoi”; nawiasem mówiąc, to, co dziś powszechnie uważamy za „czapkę czarnoksiężnika” to właśnie nakrycie głowy… władców perskich!:)) do Palestyny z całą pewnością musiałaby trwać dłużej, być może nawet około 1,5 roku, licząc od ukazania się tajemniczej „gwiazdy.”

To by również tłumaczyło, dlaczego Herod – dowiedziawszy się (dopiero od Mędrców!) o narodzinach Jezusa, kazał dla pewności objąć wyrokiem śmierci dzieci nawet dwuletnie.

Bardziej poruszające w kontekście wiary wydaje mi się  jednak inne pytanie: dlaczego Bóg na to wszystko pozwolił? Czyżby okazał się aż takim egoistą, że pozwolił na śmierć kilkudziesięciu niewinnych chłopców (skóra mi cierpnie na myśl o tym, że były to wszystko maluchy w wieku mniej więcej mojej Anieli…a ona jest taka słodka i bezbronna, kiedy śpi…) i na cierpienie ich matek – po to tylko, by jeden z nich, Jego Syn, Syn Maryi, mógł zostać ocalony?

Wydaje mi się, że ta bulwersująca opowieść nabiera jednak zupełnie innego wymiaru, jeśli się pamięta, że ten mały Królewicz został ocalony nie po to, żeby mógł sobie (jak to w bajkach bywa…) „żyć długo i szczęśliwie” – tylko po to, żeby ludzie mogli Go zabić we właściwym czasie, przybijając do krzyża…

Można więc powiedzieć, że nie tyle został wówczas ocalony od śmierci, co po prostu wyrok na Niego uległ odroczeniu…

Rzeź-niewiniątek

Ilustracja: Michał Rutz, Ołtarz smoleński. Rzeź niewiniątek.

A wszystkim Czytelnikom, należącym do obrządków wschodnich, którzy dziś obchodzą Boże Narodzenie, chciałabym najserdeczniej życzyć błogosławionych Świąt!

Bóg na ławie oskarżonych.

Szczerze mówiąc, byłam trochę rozbawiona, czytając o inicjatywie pewnego amerykańskiego ateisty, który postanowił pozwać… Boga przed Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych, m.in. pod zarzutem doprowadzenia do nieszczęść i zbrodni, opisanych w Biblii.

Z podziwu godną logiką zauważył on np. że skoro Oskarżony „jest wszędzie”, to może się także w oznaczonym terminie stawić przed trybunałem. Zabawne?

Nie tak całkiem, jeśli zauważy się, że my wszyscy robimy coś podobnego każdego dnia, choć może w dużo mniej spektakularny i konsekwentny sposób.

Rzecz ciekawa, w naszym dzisiejszym świecie rzadko się zdarza, by ktoś przypisywał Bogu wprost swoje sukcesy. A nawet, gdyby ktoś nieopatrznie tak uczynił (mówiąc np. że „dobry Bóg dał mu trochę talentu”) – łatwo mógłby zostać uznany przez innych za „dewota”, „mohera”, słowem, człowieka, który niepotrzebnie miesza Boga w swoje ludzkie sprawy.

Nie, w takich wypadkach mówi się raczej: „To ja SAM do wszystkiego doszedłem! Tylko SOBIE to zawdzięczam!”

Ale niech no tylko zdarzy się jakieś nieszczęście, wypadek, katastrofa naturalna… Sytuacja wówczas zmienia się diametralnie.

W takich momentach nawet zaprzysięgli ateiści przywołują pytanie: „No, i gdzie był Bóg, że do tego dopuścił?!”

Często odnoszę wrażenie, że dla wszystkich – wierzących i niewierzących – Bóg staje się w takich chwilach Kimś w rodzaju „kozła ofiarnego”, na którego można zrzucić wszystkie NASZE ludzkie błędy i zaniedbania. Staje się idealnym oskarżonym. Tym bardziej, że przecież się nie broni.

Mówimy wtedy: „Gdzie był Bóg, kiedy JA …” No, gdzie On był?!

Przecież powinien był mnie powstrzymać, ochronić, stuknąć mnie w łeb, walnąć piorunem, nie pozwolić mi… Powinien był! Powinien był! W końcu to jest Jego święty obowiązek!

A ja, odkąd jestem matką, wiem, że o ile na początku działanie wychowawcze musi skupiać się głównie na tym, by skutecznie „powstrzymywać” dziecko przed zrobieniem tego, co mu zagraża (jak zjechanie samochodzikiem ze schodów, co Aniela od kilku dni próbuje zrobić z podziwu godnym uporem), to jednak w miarę upływu czasu polega na dawaniu mu coraz większej WOLNOŚCI.

I wydaje mi się, że tak właśnie postąpił z ludźmi Pan Bóg: obdarzył ich wolnością. I rozumem, aby wiedzieli, jak mądrze jej używać.

Ja często mówię, że to nie Bóg nakazał zbudować Oświęcim. I nie Bóg kazał pewnemu młodemu idiocie pędzić na motorze 100 kilometrów na godzinę bez kasku; a innemu (mimo wielokrotnych ostrzeżeń!) skakać na główkę do płytkiej wody. Bóg nie kazał nikomu nikogo zabijać… I tak dalej, i tak dalej.

Z problemem tym wiąże się dla mnie jeszcze inna kwestia, bardziej osobista – czy mianowicie uważam, że kobiety, które urodziły niepełnosprawne dzieci są w jakiś sposób „same sobie winne” – w dodatku jakby „winne podwójnie” bo przecież „skazały swoje dzieci na cierpienie” (co też zdaje się sugerować obiegowa opinia, jakoby te, które się na takie „wariactwo” decydują robiły to na zasadzie dobrowolnego „wyboru.” Pozostałym zaś, tym bardziej „normalnym”, należy wobec tego dać alternatywę w postaci aborcji. Według mnie trudno o większą bzdurę: nie znam nikogo, kto by się obudził rano z myślą: „Och, to takie cudowne mieć chore dziecko! Zrobimy sobie takie!” Po prostu czasami takie się rodzą. I nie zawsze tylko „innym.”

Podejście takie jest przy tym o tyle perfidne, że przerzuca całą odpowiedzialność za to na kobietę, matkę „takiego” dziecka – obarcza ją całą „winą”: „Sama tego chciałaś, więc dlaczego teraz płaczesz? Czego chcesz od nas jeszcze?” Chcącemu podobno nie dzieje się krzywda.

Nie. Nie i jeszcze raz nie. Uważam, że nie są niczemu winne (choć wiem, że był taki czas, gdy np. moja Mama uważała inaczej). No, może poza przypadkami, gdy np. świadomie piły w ciąży alkohol, brały narkotyki. Tam, gdzie nie ma „premedytacji” trudno też mówić o winie czy grzechu.

A gdybym miała szukać „winnych” swojej własnej niepełnosprawności (choć co prawda nie jestem przekonana, że w ogóle muszę to robić) – byliby to raczej ci ludzie – osobiście mi nieznani – którzy w swoim czasie nie dopatrzyli stanu technicznego inkubatora, a potem stanu leżącego w nim dziecka, czyli mnie.

A więc znowu mielibyśmy tu do czynienia raczej z „czynnikiem ludzkim” niż z jakimś złośliwym działaniem (czy zaniechaniem) Boga…

Muszę się przyznać, że osobiście większe problemy w omawianym kontekście sprawiało mi zawsze tzw. „zło niezawinione przez nikogo”, np. katastrofy naturalne.

Można jednak zauważyć, że i część z tych, wydawałoby się, zupełnie „przypadkowych” zdarzeń może być po części skutkiem naszego działania, np. zanieczyszczenia środowiska naturalnego, o czym dość zgodnie mówią i ekolodzy i teologowie.

A pozostałe? No, cóż – choć sama bardzo nie lubię tłumaczenia wszystkiego tym, że (rzekomo) „Bóg tak chciał” (dla kogoś, kto np. właśnie stracił dziecko to raczej marna pociecha; trudno mi też przypuścić, by Bóg faktycznie PRAGNĄŁ cierpienia niewinnych istot) – to jednak sądzę także, że Bóg nie byłby Bogiem, gdyby nie było w Nim miejsca na pewną TAJEMNICĘ.

Nie musimy (choć bardzo chcemy) zaraz wszystkiego „rozumieć” – choć mnie samej wydawało się czasem, że byłoby mi łatwiej, gdybym jednak zrozumiała…

„To, co zrozumiałeś – to już nie jest Bogiem.” – napisał ks. Jan Twardowski.

Rozrywki umysłowe.

Trzeba przyznać memu niezawodnemu Przyjacielowi (czasem dla niepoznaki zwanemu „Muzem” – ciekawe, swoją drogą, czemu to słowo nie ma formy męskiej?;)), że z powodzeniem stosuje wobec mnie „metodę doktora Haydocka.” :)

Ten lekarz, znajomy panny Marple z powieści Agaty Christie, ilekroć jego sędziwa pacjentka zaczyn popadać w przygnębienie, starał się zawsze zająć jej umysł jakąś intrygującą zagadką kryminalną.
I kierując się tą samą zasadą (ażeby oderwać mnie od nieustających rozważań na temat stanu mego zdrowia)  mój Przyjaciel przysłał mi TO:
oczywiście z wiele mówiącym (o mnie:)) dopiskiem: „Wiem, że tego tak nie zostawisz i zechcesz z tym powalczyć…” :)
 
Przypuszczam , że musi się teraz czuć wielce usatysfakcjonowany, widząc, że zgodnie z jego przewidywaniami rybka połknęła haczyk… :)
No, cóż, zacznijmy przede wszystkim od tego, że nie wydaje mi się, abym rzeczywiście „musiała” odpowiadać komukolwiek na pytania dotyczące mojej wiary. Posługując się tą samą logiką („wytłumacz się przede mną, albo…”:)) – która zresztą jest mi zupełnie obca – mogłabym nawet powiedzieć, że to raczej strona przeciwna powinna by mi udowodnić, że się mylę… :)
Załóżmy więc, że nie tyle „jestem zmuszona” odpowiadać na te wszystkie pytania, co najzwyczajniej w świecie CHCĘ się z nimi zmierzyć. Chociaż nie sądzę, by „wierzyć w Boga” oznaczało koniecznie: „mieć gotową odpowiedź na każde pytanie.”
Dalej, odnoszę niekiedy wrażenie, że niektórzy ludzie zadają pytania nie po to, aby usłyszeć naszą odpowiedź (bo są przekonani, że już ją znają!), czy choćby wspólnie z nami jej poszukać, ale po to, by „podrażnić przeciwnika.” I zastanawiam się, czy to nie jest właśnie ten przypadek. Przyjmijmy jednak optymistycznie, że nie.
Inna rzecz, że NIGDY nie wierzyłam w to, że istnieje jedna, uniwersalna odpowiedź na wszelkie trudne pytania dotyczące religii, jakie ktoś zechce wymyślić. Niezależnie od tego, czy tą odpowiedzią będzie „ponieważ Bóg nie istnieje!” czy też (co autor filmiku z uporem godnym lepszej sprawy przypisuje „inteligentnym (?) chrześcijanom”:)) – „ponieważ Bóg tak chciał!” To by było o wiele za proste…
Myślę, że istnieją kwestie, co do których każdy SAM „musi” spróbować znaleźć rozwiązania, które go zadowolą – i wcale nie mam ambicji, że moje przekonają wszystkich. Uważam zresztą jakiekolwiek „przekonywanie” kogoś do swojej wiary za z góry skazane na niepowodzenie. Wiara, tak jak ja ją rozumiem, to nie tyle określona WIEDZA (znałam ludzi, którzy mieli ogromną wiedzę na temat religii – a mimo to byli niewierzący…), co pewne osobiste DOŚWIADCZENIE Boga, które jest – albo go nie ma. (Teologia nazywa to również „łaską.”:)) Są to zatem po prostu odpowiedzi, które sama na ogół uznaję za wystarczające dla potrzeb mojego własnego światopoglądu. I tyle.
Weźmy np. pytanie pierwsze: „Dlaczego ludziom po amputacjach nigdy nie odrastają kończyny?”
Mogłabym tu oczywiście próbować polemizować – mówiąc, że tak naprawdę nie wiemy, czy rzeczywiście NIGDY i nigdzie w historii ludzkości nie zdarzył się taki cud; możemy tylko ostrożniej stwierdzić, że nie dysponujemy dotąd wiarygodnym opisem takiego fenomenu (aczkolwiek w Lourdes zdarzyło się, że kość zniszczona przez gangrenę uległa niewyjaśnionej regeneracji, co z punktu widzenia medycyny jest niemal równie niemożliwe, jak odrośnięcie całej nogi… Pod wpływem właśnie takiego przypadku kontrowersyjny laureat Nagrody Nobla z 1912 roku, zwolennik komór gazowych i eutanazji, dr Alexis Carrel, uwierzył w cuda…:)).
Zamiast się jednak bawić w takie jałowe dywagacje, odpowiem tylko, że odpowiedź „nie wiem” nie świadczy w tym przypadku o głupocie i ignorancji, a może nawet (jak uczył już wielki Sokrates) być przejawem mądrości. Nie mam pojęcia, czemu Bóg uzdrawia ludzi ze ślepoty, paraliżu czy nawet z AIDS – a nie sprawia (jak można sądzić), że utracone części ciała odrastają – nie mąci to jednak mojej wiary w Niego. Wierzę, że Istota Najwyższa, jako całkowicie wolna, nie jest w żaden sposób „zobowiązana” do spełniania naszych życzeń, choćby najbardziej szlachetnych.
Inaczej mówiąc to, że nie wszystkie nasze modlitwy zostają wysłuchane, nie implikuje automatycznie wniosku, że Bóg nie istnieje – co najwyżej sugeruje, że być może nie jest zupełnie taki, jak Go sobie wyobrażamy.
Abstrahując już całkiem od tego, że sama znałam wiele osób, które (jak się zdaje) prowadziły bardziej wartościowe życie po amputacji, niż przedtem – i że w ich przypadku powiedzenie, że być może „Bóg miał w tym jakiś własny plan” nie wydaje się wcale takie głupie…
Znacznie mniej kłopotu sprawiło mi natomiast pytanie drugie – „Dlaczego wasz (rzekomo) dobry Bóg ma w nosie miliony głodnych dzieci?”
Tutaj już spokojnie mogę odpowiedzieć, że Bóg z pewnością nie ma ich w nosie, ponieważ… stworzył NAS, z nadzieją, że to MY damy im jeść (por. Mk 6,37). Co do mnie, zawsze uważałam, że problem z tym światem nie polega na tym, że jest na nim zbyt mało do podziału, tylko że my wcale nie chcemy się dzielić. Jeśli więc MIMO TO ciągle są na świecie te głodne dzieci, to ten fakt obciąża raczej moje sumienie, niż „konto” Pana Boga. On już zrobił, co mógł. Nawiasem mówiąc, naiwna wiara, że „dobra Bozia” będzie nam – naturalnie bez żadnego wysiłku z naszej strony! – spuszczać z nieba wszystko, czego potrzebujemy do życia, uwłacza w moim poczuciu nie tylko Bogu, ale i ludziom. I na pewno nie poprawi niczyjej sytuacji. Oczywiście, zawsze ŁATWIEJ jest użalać się nad „biednymi dziećmi w Afryce”, niż spróbować samemu coś dla nich zrobić…
Pytanie trzecie, czwarte i piąte, które są – ogólnie mówiąc – pytaniami o „wiarygodność” Biblii, autor kwituje pogardliwym stwierdzeniem – „wszystko to brednie, a Biblię napisali troglodyci.” Nie wiem, w takim razie, czy jest sens wyjaśniać mu kulturowe, historyczne i literackie uwarunkowania starożytnych tekstów (chociażby prosty fakt, że spośród chrześcijan już tylko skrajni fundamentaliści, których trudno byłoby nazwać „inteligentnymi”, wierzą, że Księga Rodzaju zawiera dokładny, „reporterski” opis stworzenia świata…), oraz to, że owi, jak ich nazywa „troglodyci” wcale nie zamierzali tworzyć ponadczasowego „podręcznika” prawa, zoologii czy astronomii. „Pismo Święte ma pouczyć wierzących, jak dojść do Nieba – nie zaś, jak to niebo jest zbudowane.” – stwierdzał już w IV/V wieku po Chrystusie Augustyn z Hippony. Autora naszego filmiku jednakże najwyraźniej nie obchodzą tego typu subtelności. :) On WIE swoje – i po co tłumaczyć?:)
Istnienie zła na świecie, a także to, „dlaczego złe rzeczy przytrafiają się dobrym ludziom?” (pytanie szóste) jest przedmiotem filozoficznych i teologicznych dyskusji ludzkości od kilku tysięcy lat i chyba nie czuję się na siłach odpowiadać tu na ten problem jednym zdaniem. Niemniej moja wewnętrzna intuicja podpowiada mi w tej sprawie, że pojmowanie „sprawiedliwości Bożej” w ten sposób, że „dobra Bozia” MA ŚWIĘTY OBOWIĄZEK głaskać grzeczne dzieci po główkach, a niegrzeczne – prać po łapkach za każdym razem, jest jednak dosyć prostackie. Można by się też sprzeczać, czy to, co uważamy za „dobre” lub „złe” dla nas w danej chwili, jest takie rzeczywiście również w dłuższej (Boskiej) perspektywie.
Kiedy wiele lat temu porzucił mnie ktoś, kogo bardzo kochałam, sądziłam, że naprawdę nic gorszego nie mogło mi się w życiu przytrafić. Teraz, w miarę upływu czasu, dochodzę jednak do wniosku, że niegdysiejsze cierpienie ostatecznie wyszło mi na dobre… Osobiście wierzę, że tak dzieje się w większości przypadków. (Chociaż czasami potrzeba naprawdę bardzo długiego czasu, aby to zrozumieć.)
Pytanie siódme i ósme – cuda i objawienia Jezusa… Przede wszystkim, nie jestem pewna, czy rzeczywiście nie ma na nie JAKICHKOLWIEK historycznych czy naukowych dowodów (niektórzy uczeni, również niewierzący, są na przykład przekonani, że takim dowodem na największy z cudów Jezusa – zmartwychwstanie – może być choćby Całun Turyński). Wydaje mi się, że ten temat wymaga dalszych poszukiwań. W każdym razie, jeśli chodzi o cuda dziejące się współcześnie, Kościół jest zazwyczaj aż nadto rygorystyczny w ich badaniu. Zastanawia mnie także, jak autor, twierdzący stanowczo, że Jezus na pewno i NIGDY nie objawia się wierzącym w Niego, poradziłby sobie z faktem, że jednak istnieją ludzie, którzy twierdzą, iż coś takiego im się przydarzyło?:) Czy wszystkich ich – nawet wbrew opiniom biegłych psychiatrów, które posiadamy w niektórych przypadkach – wrzuciłby bez dalszego namysłu do worka z napisem: „choroby psychiczne”?:)
Teraz pytanie dziesiąte – także rozwody wśród wierzących nie są w żadnym razie „dowodem” na nieistnienie Boga, a jedynie na to, że chrześcijanie wierząc w Niego nie przestają automatycznie być ludźmi, jak inni. ze wszystkimi swymi wadami, słabościami i grzechami – a z pewnością nie są (jak zdaje się sugerować Autor) bezwolnymi  marionetkami w Jego ręku… Gdzieś kiedyś przeczytałam, że ludzka wolność jest jedynym „błędem” Boga – ale że chętnie zgodził się On ponieść tego konsekwencje. Zresztą istnieją badania dowodzące, że wśród ludzi naprawdę głęboko wierzących i praktykujących współczynnik rozwodów jest mimo wszystko niższy, niż w innych grupach… Może więc jednak wspólna modlitwa im pomaga?:)
Wreszcie na koniec zostawiłam sobie pytanie o Eucharystię, oznaczone w filmie numerem dziewięć. Bo ZDAJĘ SOBIE SPRAWĘ z faktu, że z punktu widzenia osoby niewierzącej i nieufnie (a nawet wrogo) nastawionej do chrześcijaństwa tak to właśnie może wyglądać. Jak jakiś „ohydny, kanibalistyczny i satanistyczny (?) rytuał.” Tu jednak na swoje usprawiedliwienie mam dwie kwestie. Po pierwsze, z Ewangelii, która dla chrześcijan MUSI stanowić główny „tekst źródłowy” wynika, że sam Jezus CHCIAŁ (i tutaj znowu mogłabym powiedzieć, że nie mnie rozstrzygać, dlaczego), byśmy tak właśnie czynili. Ale po drugie, i chyba najważniejsze, NIGDY i nigdzie nie twierdził, że ma się to odbywać „bezpośrednio” – przez picie ludzkiej krwi i spożywanie ludzkiego ciała. (Tradycyjnie nie spożywa się również substancji powstałych w wyniku tzw. „cudów eucharystycznych.”) Przeciwnie, sam używał „znaków” chleba i wina dla odprawienia tego misterium.
Wygląda więc na to, że nasz Bóg jest znacznie bardziej wyczulony na naszą ludzką wrażliwość, niżby się zdawało naszym braciom ateistom… :)